„Dziadek do orzechów i król myszy” (niem. Nussknacker und Mäusekönig) to powieść Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna wydana w 1816 roku w Berlinie.
Poniżej jedno z kolejnych wydań – pięknie, kolorowo ilustrowane rysunkami P.C. Geistera. W całości możecie zobaczyć je w zbiorach cyfrowych Berlińskiej Biblioteki.
Okładka „Dziadek do orzechów”, E.T.A. Hoffmann digital.staatsbibliothek-berlin.de
Ilustracja nr 8, P.C. Geister, w: „Dziadek do orzechów i król myszy” E.T.A. Hoffmann, 184? digital.staatsbibliothek-berlin.de
„Dziadek do orzechów” to baśń dla dzieci z gatunku tych, które i rodzice chętnie czytają. Rzecz dzieje się w czasie świąt Bożego Narodzenia. W atmosferze baśniowości i magii opowiadana jest przygoda małej Klary w świecie, w którym zabawki ożywają, a księciem ich królestwa zostaje tytułowy Dziadek do Orzechów.
Chciałam napisać coś o losach tej historii, znanej też w adaptacji baletowej z muzyką Piotra Czajkowskiego. Rozpoczęłam więc wyszukiwania. Na pierwszy ogień poszła Polona, a tam…
znajdujemy przede wszystkim polskie tłumaczenie tekstu z 1927 roku autorstwa Wandy Młodnickiej, która powołuje się na tekst Aleksandra Dumas i zupełnie nie wspomina o E.T.A. Hoffmanie… Ale jak to? Dlaczego? Kto właściwie był autorem „Dziadka do orzechów”? Zaczynamy śledztwo…
„Dziadek do orzechów”, polskie tłumaczenie, 1927 rok, polona.pl
Tekst Aleksandra Dumas ukazał się w 1845 roku z ilustracjami Bertalla – dziś to wydanie możemy czytać dzięki francuskiej bibliotece narodowej Gallica. Próżno jednak szukać informacji o oryginale. Dumas przedstawia tę historię jako własną… niecałe trzydzieści lat po wydaniu jej przez Hoffmana.
Strony tytułowe Historii dziadka do orzechów, A. Dumas 1845 gallica.bnf.fr
Wieści roznoszą się szybko, przynajmniej jak na XIX wiek i już we wrześniu 1846 roku w Wiener Zeitschrift – znajdujemy pełny oburzenia felieton pt. „Abermals Plagiat” (tłum. „Znowu Plagiat”). Autor (I.P. L?ser) opisuje historie plagiatów, w tym francuskiego tłumaczenia „Dziadka do orzechów i króla myszy” autorstwa Aleksandra Dumas, który to Dumas wydał jako własny utwór. Mało tego, tekst z francuskiego został ponownie przetłumaczony na niemiecki! Autor nie kryje złości, mówi o wstydzie, braku godności i traktowaniu najgorszym. Wyobraźcie sobie, że ktoś krzyczy do was to po niemiecku…
…deutschen Verlegern und Ubersetzungs-Fabrikanten! habt ihr denn kein Ehrgefuhl und keine Scham?!
Był naprawdę zły…
Potwierdzeniem tej notki jest kolejna – w Der Humorist z lutego 1847 roku, gdzie w krótkich notatkach „Korespondencje” w dziale „Literatura, Sztuka, Muzyka” redakcja podaje z właściwą pismu nutką ironii:
– Znana baśń E.T.A. Hoffmana „Dziadek do orzechów i król myszy” została gwizdnięta przez pana Aleksandra Dumas, tzn wydana jako własna a następnie ponownie przetłumaczona na język niemiecki jako coś zupełnie nowego. No, skoro była francuska!
Z obu wypowiedzi wynika, że takie praktyki nie były rzadkością, a niemieccy pisarze czuli się wybitnie pokrzywdzeni.
Natomiast zauważam plagiat również w innej kwestii…
Portrety: od lewej: Aleksandre Dumas europeana.eu, E.T.A. Hoffmann commons.wikimedia.org
z lewej to Dumas, z prawej Hoffman…Czyż oni nie są podobni?!
Przypomnijmy, że mamy I połowę XIX wieku – jeszcze przed Konwencją Berneńską z 1886, która jako pierwsza regulowała kwestie prawno-autorskie. Jej inicjatorem był Wiktor Hugo, Francuz.
Dobrze, że dla potomnych autor oryginału pozostał autorem, sprawiedliwości stało się zadość, oliwa sprawiedliwa i happy end.
A że zbliżają się święta, to może przyda wam się kilka linków à propos „Dziadka do orzechów”:
do poczytania (w oryginale) E.T.A. Hoffmann: Nußknacker und Mausekönig – text
do posłuchania (w oryginale): E.T.A. Hoffmann: Nußknacker und Mausekönig audiobook
do poczytania i posłuchania po polsku (również mobi, epub) dzięki nieocenionym Wolnym Lekturom!
nuty do zagrania – np. w Rosyjskiej Bibliotece Cyfrowej. Bardzo proszę – wystarczy klik.
Magii Świąt! i samych wyszukanych!