Poszukajmy cienia … w ogrodzie!

W ogrodzie w Seidliz – najwspanialszym z królewskich ogrodów barokowych.

„[29 września 1727] Około godziny 4. udaliśmy się w podróż do Seidliz,
które to dobra hrabia von Wackerbarth sprzedaje Jego Królewskiej
Mości. Jest tutaj piękny ogród, który pod względem
[oferowanych] rozrywek i dobrej lokalizacji przewyższa
wszystkie królewskie ogrody.”

Z tego krótkiego fragmentu „Dzienników z podróży(…)” dowiadujemy się, jak wysoko Christian Fischer ocenił zwiedzany 29 września 1727 roku ogród przypałacowy w Seidliz .
Autor manuskryptu podkreślił to dodatkowo zapisem na marginesie strony 88., gdzie zanotował: „Kostbarer Garten zu Seidlitz”, czyli „Cenny ogród w Seidlitz”.

Wybierając się dzisiaj na wycieczkę w okolice Drezna mamy możliwość zwiedzania i zachwycania się tym naprawdę wspaniałym dowodem sztuki aranżacji przestrzeni, znanym jako Barockgarten Großsedlitz, a pochodzącym z początków XVIII wieku.

Zgodnie z przekazami historycznymi August Christoph hrabia von Wackerbarth kupił w 1719 r. spalony dwór Sedlitz, aby urządzić tutaj swoją wiejską rezydencję. Wykonanie tego zadania powierzył architektowi Johannowi Christophowi Knöffelowi , któremu zawdzięczamy p.w. Górną Oranżerię oraz założenie ogrodowe w typie francuskim. (projekt budowli wraz z rzutem poziomym możemy oglądać w Bildarchiv w Marburgu:

https://www.bildindex.de/document/obj20609597

Pagórkowaty teren umożliwił zaaranżowanie tarasów ograniczonych murkami oporowymi, ozdobionych balustradami z piaskowca, dostępnych dzięki praktycznemu układowi schodów. Rozpościera się z nich widok na urokliwą dolinę Łaby z winnicami Pillnitz, aż po podnóża Osterzgebirge. Domknięciem osi z Drezna do Großsedlitz, którą wytyczono dzięki alei lipowej, stała się bryła nowo wybudowanego wiejskiego pałacu – Friedrichsburg.

W 1723 r. majątek nabył August Mocny, który jak na króla przystało zaplanował nowy etap przebudowy i rozbudowy, jak się z czasem okazało – tylko częściowo zrealizowany. Posiadłość miała w XVIII wieku ogromne znaczenie i to właśnie tutaj odbywały się uroczystości organizowane na dworze saskim (m.in. święto polskiego Orderu Orła Białego).

Wróćmy jednak do pełnego szczerego podziwu opisu, który pozostawił nam Christoph Fischer i udajmy się wraz z nim na spacer po tym wyjątkowym założeniu ogrodowym, rozważając zamierzone przez króla przekształcenia:

Powstaje tutaj kaskada z 16 progami, na dokończenie której [potrzeba więcej niż] 40000 Rthllr [Reichstaler]. Baseny; Duży, centralnie położony staw; Po obu stronach dobrze rozplanowane wgłębniki, piękna galeria [drzew] pomarańczowych, szlachetne szpalery i przylegające do nich boskiety stanowią wspaniałą ozdobę ogrodu. [Wszystko], co powstaje w tym ogrodzie, będzie więcej, niż królewskie. Zostanie on powiększony aż po zwierzyniec. Planuje się wyburzenie [zarówno] znajdującego się z przodu nowego, dużego pałacu, jak i cennej szklarni, [po czym] zostaną [one] odbudowane w dogodniejszym miejscu, w o wiele szlachetniejszych [formach].”

W całym rękopisie nie brakuje opisów roślin, którymi zachwycał się Christian Fischer. Także tutaj wtrąca autor jakby mimochodem:

„W dość przeciętnej, ale [też] bardzo pięknej i cennej oranżerii, zauważyłem Aurantium salicis folio, którego owoce przypominają duże jabłka, licznie skupione [na gałęziach na kształt] kiści winogron. Spośród innych roślin widzę tutaj jeszcze tylko wawrzyny i mirty.”

Wspominając Aurantium salicis folio, autor nie omieszkał wyjaśnić w przypisie:
„a) W mojej małej oranżerii jest w tej chwili takie młode drzewko, które na jednej gałązce ma zlepek 12 jabłek, oraz na drugiej ma ich 9; [drzewko] jest 4-letnie.”

Zachęcam do odwiedzenia pięknie utrzymanego, barokowego założenia ogrodowego w Großsedlitz w pobliżu Drezna. Wiele wrażeń dostarcza również wirtualna podróż po zasobach Bildarchiv Foto w Marburgu (Deutsches Dokumentationszentrum für Kunstgeschichte), gdzie przeglądając zdjęcia historycznych planów, rysunków, rycin itd. przenosimy się w czasie w nie mniejszym stopniu, niż czytając rękopis pozostawiony przez Christiana Fischera.
Możemy tam obejrzeć między innymi:
– rysunek przedstawiający plan sytuacyjny projektu kompleksu pałacowo-parkowego
w Sedlitz, z okresu gdy dobra należały do hrabiego von Wackerbarth:
https://www.bildindex.de/document/obj20609544,
– zdjęcie grafiki nieznanego autorstwa przedstawiającej pałac i ogród w Großsedlitz:
https://www.bildindex.de/document/obj20609556,
czy też fotografię wykonaną przez Möbiusa w 1928 roku, a ukazującą wazę zdobiącą balustradę tralkową w ogrodzie barokowym w Großsedlitz:
https://www.bildindex.de/document/obj20609576.

1. W świetle rękopisu: Herrn Nathanael Iacob Gerlachs erste Reise. aus seiner Vater-Stadt Danzig, durch Cahsuben, Pommern, die Marct Brandenburg, durch Sachsen, Hessen, durch die Wetterau, über den Rhein-Strom bis an die Niederländische Gräntzen : nebst denen dabey gesamleten Observatis Physico-Mathematicis, Oeconomicis, Mechanicis, Geographicis und Literariis : in einem accuraten Journal beschrieben und mit einem vollständigen Register versehen., 1727 – 1730, (Dzienniki z podróży, którą autor, Christian Gabriel Fischer
z Królewca, odbył w towarzystwie gdańszczanina, Nathanaela Iacoba Gerlacha i wrażenia z której zawarł w dziele, szczęśliwie zachowanym do dzisiaj i przechowywanym w Bibliotece Politechniki Gdańskiej). W odniesieniu do nazwy miejscowości autor używa różnej pisowni: Seidliz, Seidlitz.
2. 4 Alicja Siatka, propozycja tłumaczenia fragmentów rękopisu „Dzienników z podróży Nathanaela Iacoba Gerlacha (…)” po ich odczytaniu i transkrypcji, marzec / kwiecień 2022 r., §.118.
3. Seidliz, Seidlitz, Sedlitz, Großsedlitz – wszystkie te nazwy odnoszą się do tego samego miejsca;
4. Johann Christoph Knöffel (ur. w 1686, zm. 1752) – niemiecki architekt doby baroku, znany przede wszystkim dzięki budowlom oraz założeniom urbanistycznym w Saksonii, na Dolnym Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Łużycach, m.in. zaprojektował: rozbudowę miasta Forst, przebudowę pałacu w Kargowej, kompleksu pałacowo-miejskiego w Brodach. Współpracował również przy planach przebudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Zaprojektował rezydencję Großsedlitz (Górna Oranżeria i ogród barokowy) oraz Hubertusburg (przebudowa zamku).
5. Zainteresowanych odsyłam do strony: https://www.barockgarten-grosssedlitz.de

p.s. artykuł jest częścią projektu transkrypcji całości rękopisu przygotowywanej w Instytucie Kultury Miejskiej we współpracy z Biblioteką Politechniki Gdańskiej.

Alicja Siatka